Ψαρομήλιγγοι

Επώνυμο παλαιάς οικογένειας, που ήκμασε στην Κρήτη κατά τον Μεσαίωνα και τους επόμενους χρόνους. Ήταν κλάδος της μεγάλης βυζαντινής οικογένειας των Σκορδυλών, η οποία μαζί με άλλους ευγενείς στάλθηκε στην Κρήτη το 1092 από τον αυτοκράτορα Αλέξιο A’ Κομνηνό, για να παγιώσει την τάξη στο νησί. Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Βενετούς (1205) οι Ψ. αναφέρονται ανάμεσα στους πλουσιότερους και επιφανέστερους κατοίκους του νησιού, που διακρίθηκαν στους αγώνες εναντίον των Βενετών και τους Τούρκους για την απελευθέρωση της Κρήτης. Όταν ξέσπασε η επανάσταση του 1268 με επικεφαλής τους Χορτάτζηδες, ο τότε Βενετός διοικητής της Κρήτης Α. Ζένος υποχρέωσε τον Μιχαήλ Σκορδύλη-Ψ. να παραδώσει 20 ομήρους, ως εγγύηση ότι θα αντιδράσει εναντίον των επαναστατών. Έναν αιώνα περίπου αργότερα, οι αδελφοί Ιωάννης και Μιχαήλ Ψ. ηγήθηκαν στην επανάσταση των ανατολικών επαρχιών της Κρήτης εναντίον των Βενετών (1341-47). Παρότι νίκησαν σε επαναλημμένες μάχες τους εχθρούς, μετά τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Μιράμπελλο οι υπερασπιστές έπεσαν σε ενέδρα και εξολοθρεύτηκαν (1347). Ο Ιωάννης σκοτώθηκε σε κάποια μάχη και καρατομήθηκε, ο δε Μιχαήλ εξακολούθησε τον αγώνα εωσότου, κυκλωμένος από τους Βενετούς και έχοντας χάσει κάθε ελπίδα σωτηρίας, παρακάλεσε κάποιον οπαδό του να κόψει το κεφάλι του, για να μην πέσει στα χέρια των εχθρών του. Η μάχη αυτή έγινε στο σημερινό χωριό Βουλισμένη (= τόπος καταστροφής). Ο θάνατος των δύο αδελφών και των συναγωνιστών τους υμνήθηκε από τον N.T. Βούλγαρη στην έμμετρη τραγωδία του Μιχαήλ Ψαρομήλιγγος. Μέλη της ίδιας οικογένειας πήραν αργότερα μέρος στην Kρητική επανάσταση του 1570 με επικεφαλής τον Καντανολέο. Μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Τούρκους (1669) πολλοί απόγονοι των Ψ. κατέφυγαν στην Κέρκυρα. Στην Επανάσταση του 1821 πήραν ενεργό μέρος ο διάκονος Γαλακτίων, ο Μιχαήλ και ο Αντώνιος Ψ., οι οποίοι έδρασαν κυρίως στην επαρχία Σελίνου.